2002 Yılı Erzurum Hatırası
Başbar : Mertliğin, yiğitliğin ve kahramanlığın bir sahne gösterisidir. Dadaşın ağır başlılığını, cesaret ve kararlılığını ifade eder. Düşman üstüne mert bir şekilde giderken ölmekten korkmamayı düşmanı korkusuzca yenmeyi anlatır. Açık bar dizilişi ile oynanan başbarda bütün figürler ayaklara ve ayak uçlarına verilmiştir. Vücudun üst kısmı hareketsizdir.
Oyun başlarken dimdik cepheye doğru yürünür. Aynı yürüyüş adımıyla geriye, başlangıç noktasına dönülür. Sol ayak üstüne ikili bir esneme yapıldıktan sonra sağa sola dönülerek geniş bir yay oluşturup üçlü adımlarla yürümeler yapılır. Genelde ikili yürümeden sonra çökme, devamında ise bir yürüme bir çökme yapılır. Oyuncular başlangıç noktasına gelince çökme sonunda oyun bitirilir. Başbar bir diğer adıyla sarhoş barını oynamadan diğer barları oynamak mümkün değildir.
Dikine: Birlik, beraberlik ve cesaretin anlatıldığı, mücadele ve savunma oyunudur. figür ve müziğiyle çok sevilen oyunda, halkın düşmana karşı mücadeleyi birkaç cephede nasıl sürdürdüğü anlatılır. Kapalı bar olarak oynanan dikine de eller aşağıya doğru, oyuncular birbirlerine sıkıca kenetlenmiş vaziyette kapalı olarak durulur.Oyunun başlangıcında oldukça ağır tempoda hareket edilir. Gittikçe tempo ve hareket hızlanır. Üç defa sol ayak ileri doğru uzatılır. Daha sonra bar başı sağa doğru sağlı sollu yürümeleri geçer. Oyuncular da aynı şekilde bir yay oluşturarak onu takip eder ve oyun başlangıç yerine gelir. Cepheye doğru ileri yürünür, aynı yürüyüşle başlangıç noktasına dönülür ve oyun iyice hızlanır. Tekrar sol ayak üç defa ileri doğru atılır. Üçüncü atışla oyuncular sağa ve sola hafif bir şekilde çökerler. Diz vurmaları yapılır sağ ve sol ayak çökmeleri ile oyun biter.
Hoşbilezik: Bir taklit oyunu olan Hoşbilezik, açık vaziyette, kol kola omuzlardan tutularak oynanır. İlk önce sağ sonra da sol ayak sırasıyla öne doğru hafif yerinde gösterilerek başlanır. Sonra sol ayak ileri doğru atılarak sıçramalara başlanır. 4 ve 5 hareketten sonra çökme hareketleri yapılır. Ekip yerini aldıktan sonra ileri tekmelerle sol ayakta oyun bitirilir.
Sekme: Sekme, Erzurum barları içinde en hareketlisidir. Cesaret ve çevikliği ifade eder. Sekme oynanırken, Erzurum'un düşman işgalinden kurtulduğu gün ve bu kurtuluşun sevinci akla gelir. Oyun sırasında dadaşların el ele tutuşarak koşar adım belirli bir hat üzerinde dönmeleri, insana, Misakı Milli sınırlarının ebediyen korunacağı fikrini verir. Güftesi olmayan Sekme Barı açık bir şekilde el ele tutuşularak oynanır.
Daldalan: Bir taklit oyunudur. Kapalı olarak oyuna eller belden tutularak başlanır. Ritmik ve kıvrak bir oyun olan Daldalanın türküsünde bahsi geçen kız gelindir. Geline saklanması ve kaynanasına görünmemesi için ikazdır. Erzurum'da sadece ezgisi ile icra edilir fakat oyun oynanırken sözleri kullananlar da vardır.
Çingeneler Barı: Çingene eğlencelerini andıran taklit karakterinde bir yansıma oyunudur. Güftesi olmayan Çingeneler Barı, çingene toplumunu taklit eden bir yansıma oyunudur. Melodisi güzel olan ağır ve düzgün bir bardır. Açık bir şekilde eller omuz hizasında tutulur. Dikey bir şekilde ileriye doğru sağa ve sola doğru gidilir. Yürüme ve çökme hareketleri yapılır ve oyun çökme yapılarak bitirilir.
Tamzara: Gösterişli bir oyun olan tamzara da bir yansılama(taklit) oyunudur. Estetik olarak sıçramalarıyla, ayak vuruşları ve yaylanmaları ile görkemli bir oyundur. Kapalı olarak omuz omuza ve ellerden tutularak oynanır. Kadın ve erkeğin ayrı oynadığı bu bar nadir olarak bir arada da oynanmaktadır. Kadınların genelde türküsünü söylediği oyunda erkekler, davul zurna ile kadınlar ise ney ve tefle oynarlar. Ağır başlanan oyunda ilk sol ayak ileri atılarak, sağ ayak sol ayağın yanına getirilir. Sonra yerinde sıçranır, ‘S’ harfi yapılır. Açılarak devam edilen barda sağa sola yürünür ve sağ ayak yana vurularak sol ayağın yanına getirilir. Sol tarafa dönülür, çökme hareketi yapılır ve aynı şekilde sağ tarafa dönülür, çökme hareketi yapılır. Cepheye dönülür, sol ayak vurulur, çökme hareketi ile oyun bitirilir.
Koçeri: Asıl adı ‘Goçeri Barı’ olan Koçeri dadaşların savaşa gönüllü katıldığını ve kahramanca dövüşmekten zevk aldıklarını sembolize etmektedir. Koçeri göçten gelmiş anlamı taşımaktadır. Kapalı olarak ve belden tutularak oynanan oyun hareketli bir oyundur. Yansılama izlenimi veren bir havaya sahip olan oyun ritim ve melodisi ile hareketleri arasında kusursuz bir uyum dikkat çekmektedir.
Oyun bellerden tutuşularak, kapalı olarak başlar ve kapalı bir şekilden açık şekle geçerek devam eder. Yavaş başlayıp gittikçe hareketlenen oyunda , kapalı olarak sol ayak ileri çıkartılarak sıçramalar yapılır. Daha sonra eller kenetlenmiş şekilde tutularak bar açılır ve aynı sıçramalar yapılır. Sağlı sollu koşma hareketinden sonra sol ayak ileri vurulur ve çapraz yapılıp sağ ayakla çökme hareketi yapılır. Bu hareket iki ya da üç defa tekrarlanır, sol ayakla oyun bitirilir.
Delloy: Dadaşın en hareketli ve ritmik oyunlarından birisi olan delloy da dadaşların hep birden bir komut altında ileri saldırı ve ani olarak geriden gelen tehlikeye karşı mukabelede bulunma yeteneğine sahip olduklarını temsil eder. ilkel ayinlerde bazı izler taşıyan oyun kapalı bir şekilde ve belden tutularak oynanır.
Temirağa: Cesaret ve kahramanlığı anlatan Temirağa açık bir bardır. Serçe parmaklardan tutularak dirsekler birbirine temas edecek biçimde oynanır. Ezgisi olan oyunda Aksak Timur'un yürüyüşü taklit edilir.
Köroğlu Barı: Kahramanlık ifade eden Köroğlu barında pala ve kılıç kullanılır. Hücum ve müdafaa figürleri çok canlı ve heyecan vericidir. Yansılama olan oyunun girişi Köroğlu koşması ile yapılır. Ekip başı ve ekip sonunda bulunan oyuncular koşmaya devam ederken diğer oyuncular oyun alanına dizilir. Diğer iki oyuncu ellerinde kılıçlarıyla Köroğlu Barını oynamaya devam ederler. Oyunda Türklerin kılıç kullanma maharetlerini gösterirler. Bu oyunda önemli olan; kılıcı iyi kullanarak dönüşlerde kılıçları birbirine vurmaktır. Oyun belli bir ritim ve ezgi ile, önce hızlı bir giriş sonra ağır son bölümde ise hızlı olarak oynanır.
Yayvan: Birbirinden farklı anlamlar ve özellikleri Taşıyan Yayvan Bari Köroğlu Barı birlikte oynanır. Bir taklit oyunu olan yayvanın üçüncü bölümünde ezgi ve ritm hızlanır. Oyun bellerden tutularak kapalı bir biçimde, ağır bir tempoyla başlar. Önce ayak hareketleri ve parmak uçlarıyla hafif tempoda devam eder, omuzlar bitişik olup sol ayak ve dizlerin hareketleri ritimle bütünlük sağlar.
Uzundere: Zengin figürleriyle göz dolduran, melodisi ve ritmiyle insana huzur veren bir oyundur. Uzundere; Erzurum barları içinde en sevilen ve en çok oynanan barlardan biridir. Bir yansılama oyunu olan Uzundere barında, eller açık olarak havada tutulur. Sağ ayakla çıkılırken, sol ayakla ‘S’ yapılarak öne doğru sallanır. Sağa ve sola ayakla çıkarmalar yapılır. Hızlanan oyunda ayaklar üzerine çömelmeler yapılır ve aynı anda sağ ve sol ayak çıkarılır.
Hançer Barı: Hançer Barı; Dadaşların savaşını, savaştaki davranışlarını, gerektiğinde düşmanına karşı affedici olduğunu anlatır. Oyuncunun yeteneklerini ustalığını göstermesine elverişli bir oyundur. Bıçak kullanmak, gözü pekliğin ve soğukkanlılığın göstergesidir. Rivayete göre, eskiden her parmak arasında bir bıçak bulundurarak, altı bıçakla aynı hareketleri yapabilen oyuncular varmış. Açık olarak karşılıklı iki kişinin oynadığı Hançer Barında, oyuncular birbirine sağlı sollu hamle yaparlar. İkinci bölümde tempo hızlanır ve bu sefer sıra ile birbirlerine hamle yaparlar. Oyunun sonunda iki oyuncu yan yana gelerek, hançerleri bacaklarının arasından büyük bir ustalıkla geçirip oyunu bitirirler.
Narey: Açık olarak oynanan bir oyundur. Omuzlardan tutularak başlanır, ilk önce sağ ayak çıkarılır ve yerinde iki defa vurularak geri alınır. Sol ayak yanına çekilip yerinde iki defa hafif şekilde vurularak geri alınır. Eller taraklanır, önce sağ ve sol kaldırılarak çökme yapılır. Kalkınca sağ ayak iki defa öne doğru vurulur. Hiza şeklinde birkaç kez peş peşe çökme yapılarak oyun bitirilir.
Tavuk Barı: Davul- zurna eşliğinde oynanan taklit türü bir oyundur. Erzurum'da çok tutulan oyunlardan biridir. Bu oyunda tavuğun bazı hareketleri taklit edilir. Bu hareketlerden bardaki Şamanizm etkisi görülebilir. En eski bar olan Tavuk Barında, dinsel ayin etkileri anlaşılmaktadır. Tavuk Barında iki ayağın topukları yerden kaldırılarak, gövde ağırlığı tabanlara verilir. Bu şekilde bacak kırma hareketleri yapılarak gayet ağır ve ahenkli bir şekilde oturulur ve çömelme durumundayken oyunun çeşitli figürleri yapılır. Kalkışta da aynen çömelişteki ağırlıkla ayağa kalkılır. Diz kırma hareketleri 15-20 dakika boyunca tekrarlandığından, oyuncu için oldukça yorucudur.
Erzurum Kadın Barları ve Çeşitleri
Erzurum kadın barları da erkek barları gibi kapalı ve açık olarak oynanmaktadır. Genellikle tef, mey ve gıranata gibi ince saz aletleri kullanılır. Figürler erkek barlarına kıyasla daha kolay ve yumuşaktır. Barların çoğunda barı oynayan grup tarafından çalgı ile beraber barın parçası da okunur. Başlıca kadın barları şunlardır;
1. Çarşıda Üzüm Kara
2. Temirağa
3. Kavak
4. Aşağıdan Gelirem
5. Altın Üstüne Eğer
6. Çift Beyaz Güvercin
7. Akça Ferikler
8. Narey
9. Hoşbilezik
10. Döne
11. Kavurma Koydum Tasa
12. Üçayak
13. Aşırma Habuiyar
14. Pasinin Tersinesi
15. Pasinin Sallaması
İçerikler Anadolu'nun Önsözü Erzurum (Tablet İletişim Yayınevi) kitabından alınmıştır.